[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.1.5.2.1Zasada operacyjnego definiowania pojêæpsychologicznychOperacjonizm przychodzi³ w sukurs neo-pozytywistom z ich osobliwym kryterium em-pirycznego definiowania znaczenia termi-nów: z fizykalizmem.Zgodnie z tym, wszy-stkie terminy jêzyków rozmaitych dyscyplinnaukowych nale¿y definiowaæ przez odwo³a-nie siê do intersubiektywnie obserwowal-nych przedmiotów i zdarzeñ fizycznych.Kie-dy wiêc okaza³o siê, ¿e realizacja programubehawiorystycznego nie spe³nia pok³adanychw nim nadziei, zaczêto nawo³ywaæ (na przy-k³ad Tolman) do przywrócenia s³ownikowipsychologicznemu wyeliminowanych przezbehawioryzm pojêæ subiektywnych, lecz w ta-ki sposób, by gwarantuj¹c jêzykowi psycholo-gii status naukowy, pozostaæ jednoczeœniew zgodzie z podstawowym dla neopozyty-wizmu stanowiskiem ametafizycznoœci, wyra-¿aj¹cym siê w kryterium sensownoœci: twier-dzenie, którego nie mo¿na sprawdziæ em-pirycznie, jest pozbawione sensu.A takietwierdzenia, które przecie¿ inspirowa³y re-fleksjê filozoficzn¹ od tysiêcy lat, sk³adaj¹ siêna treœæ metafizyki.I tu psychologii przyszed³z pomoc¹ neopozytywizm ze swoj¹ metod¹operacyjnego definiowania pojêæ, która naka-zywa³a definiowaæ byty intersubiektywnienieobserwowalne, na przyk³ad zamiar, przezodniesienie ich do bytów intersubiektywnieobserwowalnych, na przyk³ad do zachowa-nia.W behawioryzmie celowoœciowym Ed-warda Tolmana (1886-1959) idea operacjo-nizmu znalaz³a wyraz w sformu³owanejprzezeñ koncepcji zmiennej poœrednicz¹-cej, czyli pojêcia, którego znaczenie jest ca³-Edward c.Tolman (1886-1959)S O HISTORIA I TEORIE PSIfCHOlOGICZNEkowicie okreœlone przez daj¹c¹ siê empirycz-nie stwierdziæ zale¿noœæ miêdzy zmiennymipoprzedzaj¹cymi i reakcj¹ organizmu.Nato-miast takie pojêcia, jak Freudowskie super-ego, s¹ jedynie konstruktami teoretycznymi,których istnienie jest przyjmowane hipote-tycznie.Rzecznikiem operacjonizmu w psy-chologii by³ Stanley Stevens (1906-1973); je-go zdaniem, operacjonizm by³ wy³¹cznietechnik¹, dziêki której tylko behawioryzmmóg³ staæ siê prawdziw¹ psychologi¹, ponie-wa¿ jako jedyny spe³nia³ warunek definiowal-noœci terminów teoretycznych przez odnie-sienie ich do klasy zachowañ, a nie do bytówpsychicznych.Pod koniec lat trzydziestych zasada ope-racyjnego definiowania pojêæ sta³a siê w psy-chologii dogmatem i jest ona nadal obecnaw myœleniu wspó³czesnego psychologa, mi-mo ¿e poddaj¹ j¹ krytyce nawet wczeœniej-si wyznawcy ortodoksyjnego neopozytywiz-mu.O wci¹¿ ¿ywej idei operacjonalizacjizmiennych psychologicznych œwiadczy opra-cowana w ostatnich latach przez El¿bietêHornowsk¹ (1989) oryginalna koncepcja na-dawania terminom teoretycznym sensu em-pirycznego.Z historycznego punktu widzenia opera-cjonizm by³ etapem koniecznym w rozwojupsychologii jako nauki empirycznej.Byæ mo-¿e Watson domyœla³ siê jego nadejœcia, sko-ro uwa¿a³, ¿e najprawdopodobniej niektórez tych istotnie wa¿nych problemów, nad któ-rymi pracuje psychologia introspekcyjna, da-dz¹ siê tak przeformu³owaæ, aby za pomoc¹precyzyjnych metod behawioralnych (którez ca³¹ pewnoœci¹ siê pojawi¹) mo¿na je by³orozwi¹zywaæ.Nie spodziewa³ siê tylko, ¿e sta-nie siê to wkrótce mo¿liwe dziêki zbrataniusiê psychologii z filozofi¹.Co wiêcej, ¿e jesz-cze za jego ¿ycia, ale ju¿ bez mo¿liwoœci prze-ciwdzia³ania z jego strony (Watson musia³ bo-wiem opuœciæ mury uczelni i podj¹³ pracêw agencji reklamowej), neopozytywizm podpostaci¹ metodologicznej dyrektywy opera-cjonalizacji zmiennych psychologicznych sta-nie siê w psychologii jej oficjaln¹ filozofi¹ na-uki.I to na przekór historycznemu faktowi,ie neopozytywizm by³ zmuszony stopnioworezygnowaæ ze swoich zbyt radykalnychi upraszczaj¹cych stwierdzeñ pocz¹tkowych.1.5.2.2Status teorii w neobehawioryzmieNeopozytywistyczna dyrektywa operacjonali-zacji odnosi siê do faktów, czyli pierwszegoelementu struktury nauki empirycznej, odktórego musi ona wychodziæ i na którym mu-si siê koñczyæ.Drugim elementem jest wi¹¿¹-ca te fakty ze sob¹ teoria."Technika ekspery-mentalna, gromadzenie faktów dziêki tejtechnice, sporadyczne, tymczasowe ich ³¹cze-nie w teoriê lub hipotezê opisuj¹ nasze postê-powanie w nauce.Oceniany z tej pozycji be-hawioryzm jest prawdziw¹ nauk¹ przy-rodnicz¹" - pisa³ Watson (1990/1925, s.61).Swój "prawdziwie naukowy" system teore-tyczny opar³ on na pozytywistycznym (w zna-czeniu "pierwszego pozytywizmu" Comte'a)modelu nauki.Kiedy w roku 1943 Clark Hull(1884-1952), "najwiêkszy neopozytywistaw psychologii", w swoich Principdes of Beha-vior przedstawi³ w³asny system teóretyczny,maj¹cy na celu wyjaœnienie prostych formtlark L.Hull (1884-195Z)MISTORIA PSIfCH0L0611: 0D WUNDIA DO CZASóW NAJNOWSIIfCH 5 1owanego" metod¹ hipotetyczno-dedukcyjn¹,nadal przyœwieca - choæ nie w tak radykalnejpostaci - tworzeniu miniaturowych teorii psy-chologicznych.Jest on wci¹¿ obecny w stan-dardach publikacyjnych, w programie nau-czania metodologii psychologii, w wymaga-niach stawianych rozprawom naukowym,i to wbrew oczywistemu ju¿ dzisiaj - ale niedla psychologów - faktowi, ¿e "radykalizmneopozytywizmu doprowadzi³ do zatarciagranicy miêdzy nauk¹ a metafizyk¹" (Tatar-kiewicz, 1968, s.361), a o niezale¿noœæ psy-chologii od filozofii najgorliwiej walczyli sa-mi.filozofowie.Tak jak niegdyœ OswaldKiilpe, z którym w 1913 roku w rozprawiePsychologia w walce o wlasny byt polemizowa³Wundt.1.6uczenia siê, to równie¿ uzna³ neopozytywizmza prawdziwie naukowy i wzorcowy dla psy-chologii.W przeciwieñstwie jednak do Wat-sona opar³ go na modelu hipotetyczno-dedukcyjnym, bliskim duchowo "trzeciemu pozyty-wizmowi" (neopozytywizmowi), który pozwa-la w sposób racjonalny "skonstruowaæ" teoriênaukow¹
[ Pobierz całość w formacie PDF ]