[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Rozdzia³ II BÓG I WSZECHŒWIAT1.KOSMOLOGIADoktorowie Izraela nie okazywali tak wielkiego zainteresowania spekulacjami metafizycznymi, jak myœliciele greccy i rzymscy.Prawdopodobnie niektórzy rabini znali teorie Arystotelesa i Platona o budowie wszechœwiata i niew¹tpliwie w pewnej mierze pozostawali pod ich wp³ywem, lecz nauki przyrodnicze jako przedmiot badañ nie by³y rozwijane w szko³ach Palestyny i Babilonii.Wprost przeciwnie — do badañ takich usilnie zniechêcano, jak mo¿na wnioskowaæ z nastêpuj¹cego ostrze¿enia: „Lepiej by³oby, gdyby siê nigdy nie narodzi³ ten, co zg³êbia cztery rzeczy: to, co na górze, to, co na dole, to, co jest przedtem, to, co jest potem" (Chag.2, 1).Talmud podtrzymuje myœl Ben Syracha (tj.Eklezjastyka): „Nie szukaj tego, co jest zbyt trudne dla ciebie, ani nie badaj tego, co jest ukryte.O tym rozmyœlaj, co ci dozwolone, bo rzeczy tajemne nie s¹ ci potrzebne" (3, 21 i nast.; Chag.13 a).Takie sformu³owanie odzwierciedla typowe rabiniczne stanowisko.Na pytanie: „Dlaczego opowieœæ o stworzeniu œwiata zaczyna siê od litery betlT' odpowiadano: „Podobnie jak bet jest zamkniête ze wszystkich stron, a tylko z przodu otwarte, tak samo tobie nie wolno badaæ tego, co jest z przodu lub z ty³u, a jedynie to (co dzia³o siê) od chwili stworzenia" (p.Chag.77 c).Jawna niechêæ do tego typu badañ wynika³a z dwóch przyczyn.Przede wszystkim stanowi³y one zagro¿enie dla religijnej wiary2 — istotnie, zdarza³o siê, ¿e cierpieli na tym nawet znamienici uczeni ¿ydowscy.Uderzaj¹ce jest36 Zob.ss.91 i 386.t1 Tj.dlaczego od drugiej (bet), a nie pierwszej (alef) litery alfabetu? Bet ma w przybli¿eniu kszta³t zaokr¹glonego kwadratu otwartego z lewej strony, a zatem z przedniej, jako ¿e po hebrajsku pisze siê z prawej strony do lewej.2 Ogólnie rzecz bior¹c, rabini nie potêpiali racjonalnych badañ i nawet twierdzili, i¿ wiara powinna opieraæ siê na rozumie.Por.powiedzenie Hillela: „ignorant nie mo¿e byæ cz³owiekiem pobo¿nym" (Awot 2, 6).56Talmudnastêpuj¹ce pouczenie: „Czterech ludzi wznios³o siê do raju: Ben Azzaj, Ben Zoma, Acher i r.Akiwa.R.Akiwa mówi³: «Kiedy przybêdziecie do schodów z czystego marmuru, baczcie, byœcie nie krzyczeli: 'woda! woda!'» Ben Azzaj popatrzy³ i umar³; Ben Zoma popatrzy³ i postrada³ zmys³y; Acher3 œci¹³ roœliny; r.Akiwa powróci³ w pokoju" (Chag.14 b).Interpretacja tego hermetycznego fragmentu pozostaje niepewna, lecz byæ mo¿e motyw wody stanowi do niej w³aœciwy klucz.Grecy, a póŸniej gnostycy, nauczali, ¿e woda to pierwotny ¿ywio³, z którego stworzony zosta³ wszechœwiat.O wierzeniu tym wspomina te¿ Talmud*.Mo¿liwe zatem, ¿e Akiwa chcia³ ostrzec pozosta³ych, by podczas badañ, kiedy ju¿ dotr¹ do „schodów z czystego marmuru", tj.do tronu Boga symbolizuj¹cego najwy¿sz¹ rzeczywistoœæ, odrzucili teoriê pochodzenia wszechœwiata z ¿ywio³u wodnego.Innym powodem zaniedbania tego typu badañ by³o najwidoczniej przekonanie, ¿e problemów doczesnego œwiata wystarcza a¿ nadto, by zajmowaæ dociekliwe umys³y rabinów, a rozwa¿anie transcendentalnych teorii mog³oby jedynie odwróciæ ich uwagê od wa¿niejszych, praktycznych tematów ¿yciowych.„Nie badania, lecz dzia³anie jest rzecz¹ zasadnicz¹" (Awot l, 17) — g³osi³a naczelna maksyma mêdrców.Niemniej jednak niektórzy rabini rozwijali dwie dziedziny studiów zwane maase bereszit (dzie³o stworzenia) wed³ug Ks.Rodzaju l oraz maase merkawa (dzie³o rydwanu) wed³ug Ks.Ezechiela 1.Wyk³ady na ten temat wyg³aszali jedynie w zaufanym krêgu indywidualnie dobranych uczniów.Ani Talmud, ani midrasze nie podaj¹ opisu ezoterycznych nauk, zadowalaj¹c siê jedynie wzmiankami, które wpleciono do teorii kosmologicznych.Takich uwag jest mnóstwo, lecz nie maj¹ one ¿adnej wartoœci naukowej.Nie s¹ bowiem wynikiem racjonalnych badañ nad zjawiskami wszechœwiata, lecz raczej prób¹ wydeduko-wania z tekstu œwiêtego informacji o jego pocz¹tkach i budowie.Nietrudno zrozumieæ, dlaczego rabini szukali oœwiecenia w tej kwestii na kartach Pisma.Oto co mówi Biblia: „Pan stworzy³ mnie (tj.m¹droœæ) jako pierwociny swego stworzenia, na pocz¹tku swych dzie³, z dawna.Przed wiekami by³am ustanowiona, od pocz¹tków, przed powstaniem œwiata" (Prz 8,22 i nast.).M¹droœæ, która wed³ug powy¿szego fragmentu powsta³a jeszcze przed stworzeniem œwiata, zosta³a naturalnie uto¿samiona z Tor¹.A skoro Bóg stworzy³ j¹ jako pierwsz¹, musia³ mieæ ku temu powód.Otó¿ chodzi³o Mu o wyznaczenie planu, wedle którego mia³ zostaæ wzniesiony gmach œwiata.„Tora powiada: by³am narzêdziem budowlanym Œwiêtego Jedynego (niech bêdzie b³ogos³awiony!).Kiedy3 Acher znaczy „inny"
[ Pobierz całość w formacie PDF ]