[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.20., póŸniej zaœ wyró¿ni³ siê jako autor wierszy dla dzieci.Zgin¹³ Icyk Fefer, jeden z czo³owych repre-literatura jidysz274zentantów zorientowanej ideologicznie poezji jidysz.Zgin¹³ Dawid Bergelson, dawny impresjonista, utalentowany powieœciopisarz i autor opowiadañ.Zgin¹³ Der Nister (Pinhes Kohanowicz), wyró¿niaj¹cy siê przed 1929 oryginalnymi symbolistycznymi opowiadaniami.Po poszukiwaniach nowych dróg, które odpowiada³yby wymaganiom krytyki sowieckiej, rozpocz¹³ Der Nister pisanie powieœci Di miszpoche Maszber.Zdo³a³ opublikowaæ dwa tomy obszernej ¹uasi-realistycznej opowieœci epickiej, w której zg³êbia³ procesy i przeobra¿enia bêd¹ce przyczyn¹ rozpadu ¿yd.spo³ecznoœci w Europie Wschodniej - od koñca XIX w.Jedn¹ z ofiar ostatnich czystek by³ liryk i utalentowany dramaturg Szmuel Ha³kin, który wyszed³ z wiêzienia ciê¿ko chory i zmar³ kilka lat po uwolnieniu.PolskaZa centrum literatury jidysz w tym okresie uwa¿ana musi byæ Polska wraz z Rumuni¹ na po³udniu i Litw¹ na pó³nocy jako obszarami peryferyjnymi.Zadecydowa³ o tym autonomiczny i bujny rozwój tworzonej tu literatury oraz fakt, ¿e po I wojnie œwiatowej obszar ten stanowi³ g³Ã³wne potencjalne Ÿród³o dla powstawania oœrodków literatury jidysz za oceanem.Najbardziej charakterystyczn¹ cech¹ literackiego oœrodka w Polsce by³ rozwój literatury jidysz w naturalnym i œcis³ym zwi¹zku z jej macierzystym œrodowiskiem - ¿yd.spo³ecznoœci¹, która mia³a tu sw¹ d³ug¹ historiê i tradycjê i w znacznej mierze zachowywa³a wci¹¿ swój ¿yd.charakter.Nawet w tych krêgach spo³ecznoœci ¿yd.w Polsce, które opuœci³y religijne dziedzictwo przodków, podejmowano szczere strania o to, by znaleŸæ sposoby dla zapewnienia trwania ¿ydowskoœci w jej nowych kszta³tach.Dla znacznej czêœci spo³eczeñstwa i pisarzy jednym z dowodów przywi¹zania do tradycji, przybieraj¹cej w tej epoce now¹ postaæ, by³o samo istnienie nowoczesnej literatury jidysz.Poza tym istnia³ wci¹¿ w Polsce bogaty i ¿ywy folklor.Czytana by³a nadal religijna i œwiecka literatura popularna wœród poprzednich pokoleñ i powstawa³y nowe dzie³a o tym charakterze.W panuj¹cej tu atmosferze kontynuacji tradycji cennym nabytkiem spo³ecznym stawa³a siê nowa literatura jidysz, któr¹ uwa¿ano za godn¹ podziwu i wart¹ tego, by uczyniæ j¹ tematem o¿ywionych dyskusji.Pomimo naturalnego antagonizmu pomiêdzy ojcami i synami, ojców i dzieci w Polsce wci¹¿ jednoczy³y lektura i podziw dla literatury jidysz, aczkolwiek ich pogl¹dy i gusty by³y ró¿ne, a niekiedy nawet przeciwstawne.W ci¹gu krótkiego okresu, który poprzedza³ zag³adê dynamicznej ¿yd.spo³ecznoœci w Polsce, tworzon¹ tu literaturê charakteryzowa³a niezmierna ró¿norodnoœæ przejawów, ideologicznych i politycznych orientacji, kierunków literackich, twórczych temperamentów i artystycznych form.Kontynuowali twórczoœæ powieœciopisarze i noweliœci, którzy rozpoczêli dzia³alnoœæ przed I wojn¹ œwiatow¹: H.D.Nonberg, S.Sega³owicz, I.J.Trunk, M.Wajsenberg i inni.Do³¹czyli do nich autorzy m³odszego pokolenia: M.Bursztyn, Y.Grin, S.Horontchik, E.Kaganowski, I.J.Singer i jego brat I.Bashevis-Singer, A.Kacyzne, L.Olicki, J.Perle, I.Rabon, O.Warszawski, M.Altman w Rumunii, Y.Kap³an na Litwie i inii.W ich prozie dominowa³y tendencje realistyczne, nie stroni³a jednak i do ujêæ naturalistycznych.Charakterystyczne by³y te¿ jej wysi³ki, by zajmowaæ siê ró¿norodnymi przejawami wspó³czesnoœci oraz ¿ycia poprzednich pokoleñ, a niemal wy³¹czny temat stanowi³y cierpienia i próby, na jakie wystawiani byli ¯ydzi.M³odzi poeci pochodzili z ró¿nych stron Polski.Byli w tej grupie: Z.Bagisz, I.Emiot (Goldwas-ser), B.Heler, M.Knaphajs, L.Kenigsberg, J.Kirman, K.Lis, Kadie Mo³odowska, L.Morgenthay, B.L.i M.Olicki, J.Rubinsztajn, S.Shaievitz, Ch.Siemiatycki, M.Szulsztajn, I.Sztern, Miriam Ulinower, S.Zaromb, A.Cejtlin i inni.Odrêbny ton poetycki charakteryzowa³ liryków z Galicji, Rumunii i Besarabii: I.Aszenderfa, L.Bartisha, N.Bonzê, Adê Cohen, M.Gebirtiga, J.Gropera, B.Horowitza, Rajzlê ¯ychliñsk¹, M.Characa, J.J.Lernera, Deborê Yogel, H.Gottleiba, H.Ra-chel Korn, M.Saktsiera, J Szudricha, J.Sternberga, M.Szymla, B.Sznapera, a tak¿e z Litwy, oraz N.Diamansteina z £otwy.Do utworzonej w 1.30.grupy Jung Wilne nale¿eli: H.Glik, Ch.Grade, S.Kaczergiñski, A.Sutzkewer, E.Wogler, L.Wolf i inni.Dzie³a poetów, o których mowa, reprezentowa³y szerokie spektrum: od prostych, weso³ych wierszy po poezjê intelektualn¹, wieloznaczn¹, pos³uguj¹c¹ siê ostrym obrazem i indywidualn¹ symbolik¹, ujawniaj¹c¹ sprawnoœæ autorów w zakresie kompozycji i ich upodobanie do innowacji jêzykowych.275literatura J³dywTrudno daæ dziœ ogóln¹ ocenê tej wezbranej fali twórczoœci i osi¹gniêæ jej poszczególnych orientacji.Dzieje siê tak ze wzglêdu na fakt, ¿e wielu pisarzy pad³o ofiar¹ Zag³ady w m³odym wieku, zanim uda³o im siê opublikowaæ najlepsze utwory i zebraæ w formie ksi¹¿ek prace rozproszone na ³amach prasy.Inni znów zginêli, nim zdo³a³y siê rozwin¹æ w pe³ni ich talenty.Niemniej wspomnieæ trzeba o kilku cechach charakterystycznych, które mog¹ byæ uznane za specyficzne dla miêdzywojennej literatury jidysz w Polsce oraz w krajach z ni¹ s¹siaduj¹cych, a tak¿e o nowych orientacjach, jakie zarysowa³y siê tu w zwi¹zku z dominuj¹c¹ tendencj¹ ci¹g³oœci kulturalnej.Icyk Manger, jeden z najwybitniejszych wspó³czesnych liryków jidysz, który przyby³ do Polski z Rumunii, w³aœnie w Polsce napisa³ swe g³Ã³wne dzie³a: Medresz Icyk i Chumesz-lider (1935) oraz Megile-lider (1936), stanowi¹c kontynuacjê poetyckich adaptacji Pisma.G³Ã³wn¹ nowoœci¹ utworów Mangera jest przeniesienie bohaterów biblijnych oraz ich dzia³añ na grunt stosunków spo³ecznych charakterystycznych dla ¿ydostwa wschodnioeuropejskiego, jego mentalnoœci, milieu oraz jêzyka nasyconego czêsto regionaln¹ idiomatyk¹
[ Pobierz całość w formacie PDF ]